Restoring marine nature by 'planting' pear tree reefs

~~ for Dutch scroll down ~~

Admittedly, placing trees at sea sounds a bit strange. And if it is possible, why would you want to? To understand this, we should think of tropical reefs, according to Tjeerd Bouma researcher at NIOZ, professor at Utrecht University and lecturer at HZ University of Applied Sciences in Vlissingen. "Everyone who thinks of a coral reef thinks of lots of fish. You see the same thing around shipwrecks in the North Sea. This shows how important it is for fish to be able to hide well from hunters who want to eat you," says Bouma.

But how do you restore reefs? Inspired by bicycle trips in Zuid-Beveland, with its many orchards, Bouma came up with the idea of using cut-down, low-trunk fruit trees as TreeReefs. "In the Netherlands, we have about 100,000 hectares of orchards. Of these, approximately 250 hectares are cleared for new planting every year. These dead fruit trees are a natural by-product, with a complex reef structure of their own." There used to be a lot more washed-up trees in the Wadden Sea. So Bouma's idea doesn't sound so bad after all.

An experiment
But of course, an idea is still far from being an experiment. Fortunately, colleague Tjisse van der Heide, researcher at NIOZ and professor at Groningen University, recognised the opportunity. "In the 'Wadden Mosaic' project, we are looking for ways to strengthen the underwater nature. And this idea fitted in perfectly. That is why, with the help of the Wadden Foundation, we have now started a unique experiment: a small TreeReef. PhD student Jon Dickson had to do a lot of testing to come up with a good design, because the dead trees have to stay solid on on the seafloor. But everything is now in place, and it is super exciting to see what species of fish will swim in the TreeReef and what is growing on the trees.

The idea is appealing, which is why a small piece of TreeReef is also placed in the Grevelingenmeer, in Zeeland. Less as an experiment, but mainly to inspire people. "Besides gaining scientific knowledge, it is important to show people what reefs can do to restore biodiversity," says Van der Heide.

Supporting biodiversity
"Although planting trees at sea sounds very strange, this approach fits well with our past," says Albert Oost of the State Forestry Service (Staatsbosbeheer). "In the past, you had many places with remains of trees on the bottom, both in the Wadden Sea, the Zuiderzee and the North Sea. That's why this experiment is very interesting: can it help to strengthen the underwater nature?"

"It could indeed be a good way to improve the biodiversity and fish diversity in areas such as the North Sea, Wadden Sea and Oosterschelde. And active nature development is crucial to make areas like the North Sea ready for the big challenges like climate change, huge areas of wind farms, sand extraction, etc.", says Gijs van Zonneveld of ARK-nature development, an organisation that is actively involved in nature restoration. This is confirmed by Christiaan van Sluis from the De Rijke Noordzee programme: "The Dutch part of the North Sea alone is twice as large as the NetherLANDS we live in. The vast majority of the seabed is a sandy plain. Now that we are starting to designate protected areas, it would be great to plant some TreeReef there right away. If only as an experiment to see what effect it has on marine life.”

Ecological North Sea divers Karin Didderen and Wouter Lengkeek of Bureau Waardenburg have high expectations: "A TreeReef like this in the North Sea offers shelter to species such as dogfish, cod, thornback ray, North Sea crab and North Sea lobster. The trees will also function as places to lay eggs for endangered species, such as sharks, rays and other special animals like squids. You will also see the growth of anemones and cold-water corals, and it will be teeming with species such as pout whiting and slugs.

Scaling up towards the North Sea is exactly what researchers Bouma and Van der Heide are aiming for. "There, the discarded fruit trees can really become a 'fruit du mer'; reefs full of diversity and a valuable source of marine life".

De afgelopen eeuw zijn veel riffen in de Waddenzee en Noordzee verdwenen. Riffen zijn heel belangrijk voor vissen omdat ze zich daar kunnen verschuilen. Daarom moeten we riffen herstellen, maar hoe doe je dat? Het NIOZ start nu een studie naar de ecologische waarde van TreeReefs, experimentele riffen gemaakt door onderwater bomen te plaatsen. “Naast het opdoen van wetenschappelijke kennis is het belangrijk om mensen te tonen wat riffen kunnen betekenen voor biodiversiteitsherstel.”

Toegegeven, het plaatsen van bomen op zee klinkt vreemd. En als het al kan, waarom zou je het willen? Om dat te begrijpen moeten we volgens Tjeerd Bouma (onderzoeker NIOZ, hoogleraar Universiteit Utrecht en lector HZ, Vlissingen) denken aan de tropische riffen. “Iedereen die aan een koraalrif denkt, ziet heel veel vissen voor zich. Eenzelfde beeld zie je rondom scheepswrakken op de Noordzee. Deze voorbeelden tonen hoe belangrijk het is om als vis je goed te kunnen verstoppen voor jagers, die je willen opeten”, aldus Bouma.

Maar riffen herstellen, hoe doe je dat? Geïnspireerd door fietsentochten in Zuid-Beveland met zijn vele boomgaarden, kwam Bouma op het idee om gekapte laagstam fruitbomen te gebruiken als TreeReef. “In Nederland hebben we ongeveer 100.000 hectare aan boomgaarden. Daarvan wordt jaarlijks ongeveer 250 hectare gerooid voor nieuwe aanplant. Deze dode fruitbomen zijn een natuurlijk restproduct, met van zichzelf al een complexe rif-structuur.” Er lagen vroeger ook veel vaker aangespoelde bomen in de Waddenzee. Het idee van Bouma klinkt dus zo gek nog niet.

Een experiment
Maar een idee is natuurlijk nog lang geen experiment. Collega Tjisse van der Heide, onderzoeker NIOZ en hoogleraar Universiteit Groningen, zag gelukkig kansen. “In het project ‘Waddenmozaïek’ zijn we op zoek naar manieren om de onderwaternatuur te versterken. En daar paste dit idee perfect in. Vandaar dat we met hulp van het Waddenfonds nu een unieke proef hebben ingezet: een klein TreeReef. Het heeft promovendus Jon Dickson heel wat testen gekost om tot een goed ontwerp te komen, want de dode bomen moeten wel op de zeebodem blijven staan. Maar alles staat nu op zijn plek, en het is super spannend om te zien welke soorten vissen in het TreeReef gaan zwemmen en wat er op de bomen gaat groeien”.

Het concept spreekt aan, daarom is er ook een klein stuk TreeReef in het Grevelingenmeer, in Zeeland geplaatst. Minder als experiment, maar vooral om mensen te inspireren. “Naast het opdoen van wetenschappelijke kennis is het belangrijk om mensen te tonen wat riffen kunnen betekenen voor biodiversiteitsherstel”, aldus Van der Heide.

Biodiversiteit versterken
“Hoewel bomen planten op zee heel vreemd klinkt, past deze benadering goed bij ons verleden”, aldus Albert Oost van Staatsbosbeheer. “Vroeger had je veel plekken met boomresten op de bodem, zowel in de Waddenzee, de Zuiderzee, als de Noordzee. Daarom is dit experiment interessant: kan dit helpen bij versterking van de onderwaternatuur?”

“Het zou inderdaad een goede manier kunnen zijn om de biodiversiteit en visrijkdom in gebieden als de Noordzee, Waddenzee en Oosterschelde weer te verbeteren. En actieve natuurontwikkeling is cruciaal om gebieden als de Noordzee klaar te maken voor de grote uitdagingen zoals klimaatverandering, enorme oppervlaktes windparken, zandwinning, etc. etc.”, aldus Gijs van Zonneveld van ARK-natuurontwikkeling, een organisatie die zich actief inzet voor natuurherstel. Dit wordt verder beaamd door Christiaan van Sluis van programma De Rijke Noordzee: “Alleen al het Nederlandse deel van de Noordzee is tweemaal zo groot als het door ons bewoonde Neder-LAND. Het overgrote deel van de bodem is een zandige vlakte. Nu we beginnen met het aanwijzen van beschermde gebieden, zou het heel mooi zijn om daar meteen een aantal TreeReef te planten. Al is het maar als experiment om te zien wat dat met het onderwaterleven doet.”

Ecologische Noordzeeduikers Karin Didderen en Wouter Lengkeek van Bureau Waardenburg hebben hoge verwachtingen: “Zo’n TreeReef in de Noordzee biedt schuilplaats aan soorten zoals hondshaai, kabeljauw, stekelrog, Noordzeekrab en Noordzeekreeft. Bovendien zullen de bomen functioneren als plekken om eitjes op af te zetten door bedreigde soorten, zoals haaien, roggen, of andere bijzondere dieren zoals inktvissen. Daarnaast zal je aangroei zien van anemonen en koudwaterkoralen, en zal het wemelen van soorten zoals steenbolken en naaktslakken.”

Opschaling richting de Noordzee is precies waar onderzoekers Bouma en Van der Heide naar toe willen. “Daar kunnen de afgedankte fruitbomen echt een ‘fruit du mer’ worden; riffen vol diversiteit en een waardevolle bron van zeeleven”.