Comparing maps for the first time

Using the results of this study, maps of ecological hotspots in the Wadden Sea—areas that house high biodiversity or fulfil important ecological functions—have been produced for the first time. These hotspots include both locations with rich species composition and areas that are particularly sensitive to benthic disturbance. The areas, which are permanently underwater, house lugworms, shellfish, starfish, sponges, shrimp, and crabs. These species form the foundation of the food chain in the Wadden Sea and provide insight into the stress resistance and recovery capacity of nature.

In addition to the biodiversity inventory, all conservation measures and threats were mapped for the first time in the submerged part of the tidal flats. This map was then compared with that of the ecological hotspots, providing insight into the current state of protection of our underwater nature. It reveals that this protection is entirely inadequate. For example, the areas most valuable for nature—those with the highest biodiversity—are, in practice, either poorly protected or not protected at all.

The study shows that human and economic activities are limited to only 10 per cent of the underwater part of the mudflats, while only 2 per cent can be classified as completely free from disturbance. Because disturbance-free areas are extremely rare, we do not know the full potential of the Wadden Sea. Moreover, most of these areas have only recently been closed.

Rich nature reserve

What we do know, is that the Wadden Sea is the most important natural area in the Netherlands. Its richness is most evident in the millions of migratory birds that visit every year. However, the importance of nature in the parts that are permanently underwater is less well-known. These areas are home to fish, shellfish, and shrimp, as well as mammals such as seals and porpoises. The shallow coastal sea also has an important function as a nursery for many fish species. A richly variegated mudflat bottom, with a diversity of bottom species, is essential for the Wadden Sea’s food web and all the species that depend on it. This important role of the Wadden Sea is partly the reason for its protected status as a Natura2000 area and designation as a Unesco World Heritage Site. Unfortunately, this does not mean that the current protection measures are sufficient to safeguard these values.

A patchwork of protection measures

Previous studies have shown that many natural riches in the Wadden Sea have disappeared due to human activities. It is therefore no surprise that numerous attempts have been made to protect underwater nature. However, due to competing interests, this has resulted in a patchwork of protection measures. Comparing these measures with current use and all exceptions, only a marginal area remains (10 per cent) that qualifies as a marine protected area by international standards. The Netherlands is not unique in this regard. Recent research indicates that across Europe, the protection of marine nature is often insufficient.

It has been agreed at the European level that nature in the Wadden Sea may not deteriorate any further. Nature organizations, governments, scientists, and interest groups have therefore made agreements on how to achieve a thriving Wadden Sea, where nature can recover and fully perform its essential role for migratory birds and as a breeding ground for fish stocks. The results presented here confirm that we are still inadequately protecting the most valuable Wadden Sea habitats.

Onderzoek toont tekortkomingen in bescherming onderwaternatuur Waddenzee

Slechts tien procent van de onderwaternatuur in de Waddenzee wordt effectief beschermd. Beschermingsmaatregelen, zoals het aanwijzen van beschermde gebieden, blijken bovendien nog vaak op de verkeerde plekken gericht te zijn. Dat blijkt uit nieuwe resultaten uit het onderzoeksprogramma Waddenmozaïek. Het onderzoek is uitgevoerd door een samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en Natuurmonumenten. De resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift People & Nature op 27 november.

Met de uitkomsten van dit onderzoek zijn voor het eerst kaarten gemaakt van de ecologische hotspots in de Waddenzee, gebieden die een hoge biodiversiteit huisvesten of belangrijke ecologische functies vervullen. Het zijn zowel plekken met een rijke soortensamenstelling als gebieden die bijzonder gevoelig zijn voor bodemverstoring. In deze gebieden, die permanent onderwater staan, leven pieren, schelpdieren, zeesterren, sponzen, garnalen en krabben. Deze soorten vormen de basis van de voedselketen in de Waddenzee en geven inzicht in de stressbestendigheid en het herstelvermogen van de natuur.

Naast de inventarisatie van de biodiversiteit zijn voor het eerst ook alle beschermingsmaatregelen en bedreigingen in kaart gebracht voor het deel van het wad dat onder water staat. Deze kaart is vervolgens vergeleken met die van de ecologische hotspots. Dat geeft inzicht in de huidige staat van bescherming van onze onderwaternatuur. Hieruit blijkt dat deze bescherming volstrekt onvoldoende is. De voor de natuur meeste waardevolle gebieden, bijvoorbeeld die met de hoogste biodiversiteit, zijn in de praktijk nauwelijks of niet beschermd.

Uit het onderzoek blijkt dat in slechts tien procent van het onderwaterdeel van het wad menselijke en economische activiteiten beperkt zijn, terwijl slechts twee procent is te classificeren als volledig gevrijwaard van verstoring. Omdat volledig verstoringsvrije plekken heel erg schaars zijn weten we niet hoe rijk de Waddenzee werkelijk kan zijn. Bovendien zijn de meeste van die plekken pas recent gesloten.

Rijk natuurgebied

Wat we wel weten is dat de Waddenzee het belangrijkste natuurgebied van Nederland is. Haar rijkdom is het meest zichtbaar door de miljoenen trekvogels die jaarlijks de Waddenzee bezoeken. Minder bekend is het belang van de natuur in de delen die zich permanent onderwater bevinden. Deze gebieden huisvesten vissen, schelpdieren, garnalen, maar ook zoogdieren zoals zeehonden en bruinvissen. De ondiepe kustzee heeft een belangrijke functie als kraamkamer voor veel vissoorten. Een rijk geschakeerde wadbodem, met diversiteit aan bodemsoorten is essentieel voor het voedselweb in de Waddenzee en al de soorten die daarmee verweven zijn. Deze belangrijke rol van de Waddenzee is mede de reden voor haar beschermde status als Natura2000 gebied en aanwijzing als Unesco Werelderfgoed. Dat betekent helaas niet dat de huidige beschermingsmaatregelen in de Waddenzee volstaan om deze waarden te waarborgen.\

Een lappendeken aan beschermingsmaatregelen

We weten uit eerdere onderzoeken dat in de Waddenzee veel natuurlijke rijkdom door menselijke activiteiten is verdwenen. Het is dan ook geen verrassing dat er vele pogingen zijn gedaan om de onderwaternatuur te beschermen. Door de veelheid aan belangen heeft dit in de praktijk echter geleidt tot een lappendeken aan beschermingsmaatregelen. Als je deze maatregelen vergelijkt met het huidige gebruik en alle uitzonderingen, blijft maar een marginaal gebied over (tien procent) dat volgens internationale standaarden mag worden gekwalificeerd als beschermd zeegebied. Hierin is Nederland niet uniek. Recent onderzoek laat zien dat in heel Europa de bescherming van zeenatuur nog veel te wensen over laat.

In Europees verband is afgesproken dat de natuur in de Waddenzee niet verder achteruit mag gaan. Natuurorganisaties, overheden, wetenschappers en belangenorganisaties hebben daarom afspraken gemaakt hoe te komen tot een rijke Waddenzee, waar de natuur zich kan herstellen en haar onmisbare rol voor trekvogels en als kraamkamer voor de visstand weer voluit kan vervullen. De nu gepresenteerde resultaten bevestigen dat we de meest kostbare waddennatuur nog steeds onvoldoende beschermen.