Onderzoekers verrichten een groot deel van hun onderzoek vanaf onderzoeksschip Navicula. Foto: NIOZ.

Vandaag vaart onderzoeksschip Navicula de haven van Texel uit. Het is een monsterklus van ruim zeven weken om verspreid over de hele Waddenzee stukjes wadbodem te happen. Dat gebeurt vanaf het schip door onder water hapmonsters, ook wel ‘boxcores’ te nemen. Deze hapjes zijn twintig bij dertig centimeter. Een 3D-scanner maakt ondertussen een scan van de bodem. Aan de wal worden alle bodemmonsters en de scan geanalyseerd. Daaruit komt uiteindelijk een overzicht van het onderwaterlandschap, de bodemsamenstelling en de organismen die in en op de bodem leven.

Wie eet wie
Het project Waddenmozaïek brengt met de bodemmetingen en aanvullende bemonsteringen ook de 'wie-eet-wie' relaties tussen de daar levende planten en dieren in kaart. Prof. dr. ir. Tjisse van der Heide: "Die samenhang tussen de relaties noemen we het voedselweb. Om dat te bepalen doen we isotopenonderzoek aan de organismen uit de bodemmonsters. Daarvoor gebruiken we de verhouding tussen lichte en zware versies van koolstof en stikstof, die als bouwstoffen in de organismen voorkomen. Aan de verhoudingen kunnen we afmeten welke organismen een dier heeft gegeten."

Natuur Werelderfgoed in kaart
Over het ondergedoken deel van de Waddenzee zijn weinig gegevens beschikbaar. Het is de eerste keer dat de natuurkwaliteit van de bodem onder water in één keer systematisch in kaart gebracht wordt. De natuurkaart die ontstaat, helpt bij de opgave van de overheid, om het voedselweb en de bodemstructuur van de Waddenzee te herstellen. De Waddenzee is het enige natuurlijke Werelderfgoed van Nederland. De kwaliteit van die natuur baart echter zorgen, vooral onder water. Die hoort rijker en meer divers te zijn. Het project Waddenmozaïek richt zich op die onderwaternatuur en sluit aan op het streven van de overheid om de rijke natuur van de Waddenzee te herstellen. Dezelfde drie organisaties (Natuurmonumenten, RUG en NIOZ) voerden eerder het project Waddensleutels uit, gericht op het droogvallende wad. Dat project werd na afloop door de Waddenacademie als erg goed beoordeeld.

Herstelmaatregelen
In de andere deelprojecten van Waddenmozaïek worden herstelmaatregelen in de Waddenzee getoetst, om zo te leren wat wel of niet werkt. Die veldexperimenten worden gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek. Zo bestudeert Waddenmozaïek hoe de natuur herstelt, nadat een gebied wordt gesloten voor bodemvisserij. In een ander experiment toetst het project hoe de natuur reageert op het herstel van harde structuren, zoals stenen en schelpengruisbanken en doet experimenten met het herstel van schelpdierbanken en zeegrasvelden. Vroeger lagen overal in de Waddenzee banken met platte oesters en mosselen en uitgestrekte velden groot zeegras. Het areaal zeegras besloeg ooit circa 150 vierkante kilometer. De levende structuren onder water bieden een plek voor andere planten en dieren. Met experimenten worden herstelmogelijkheden in de praktijk getoetst en wordt bepaald wat de sleutelfactoren zijn voor herstel.

Waddenfonds
Het project Waddenmozaïek loopt tot 2022 en is onderdeel van een groter programma Waddentools. Dat programma toetst maatregelen rond opgaven als vismigratie, herstel van de onderwaternatuur en de Waddenzee als tankstation en broedhabitat voor vogels. Waddenmozaïek wordt voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Waddenfonds en Provincie Groningen. Voor de bijdrage van de Provincies Noord-Holland en Fryslân wordt binnenkort een besluit verwacht. Om niet een jaar te verspelen, is alvast gestart met het nemen van de eerste monsters.