~~ scroll naar beneden voor Nederlands ~~ for Dutch scroll down ~~

Record

NIOZ has been measuring the temperature of Wadden Sea water since 1861. As of 2001, this has even been done every ten minutes, allowing a very reliable daily average to be determined, regardless of high or low tide. After this year's relatively warm winter and an initially chilly spring, temperatures suddenly shot up in mid-June. June turned out to be the warmest seawater month in the Wadden Sea in 160 years. The week of June 19th was also warmest ever recorded for that week: over 21 degrees!

In the years with increased cockle mortality, the summer temperatures of the mudflats near the NIOZ jetty were well above the long-term average. This year too (the red line) now shows high averages. In June 2023 the water was 18,501 degrees Celsius on average. (Source: Sonja van Leeuwen, NIOZ)

Dramatic images

Between 2018 and 2023, only 2020 was an average year for cockles. All other summers saw high mortality, particularly in the second half of August. "That looks pretty dramatic," says 'hand cockle fisherman' André Seinen of the Harlingen-based company Meromar. "Cockles that die, crawl to the surface of the mudflats. Eventually, you see the contents of the shells  floating around, because unlike a clam, for example, a cockle lets go of its shell when it dies. All that remains are empty shells on the mudflats."

Depleted reserves

Zhengquan Zhou, a PhD-candidate at NIOZ and Utrecht University, recently published the results of experiments with cockles he exposed to high temperatures in captivity. He showed that the animals suffered increased mortality only from four weeks after an experimental increase in temperature. Like Philippart, fisherman Seinen can understand those results. "A cold-blooded animal like the cockle needs more food at higher temperatures. The first few weeks such an animal may still be able to draw on its reserves, but over time those reserves are depleted, after which the cockle dies."

Less sluice

Philippart emphasizes that temperature is probably not the whole story. "In hot and dry summers, the supply of freshwater from the IJsselmeer is also affected. The many algae in that water are also food for shellfish. So if less water is sluiced to the Wadden Sea due to drought, that is an extra problem for shellfish like the cockle, on top of the stress they have to endure due to the heat. And with easterly winds, the mudflats are also dry longer, giving the cockles less time to eat."

A close eye

Both Seinen and Philippart are keeping a close eye on the cockle situation in the coming weeks, following June's record high temperatures. "In any case, all professionals are on edge, because of the high temperatures now being measured in the seas and oceans around the world," Philippart said. "We are currently seeing the concrete consequences of the changing climate play out before our eyes."

Juni warmste maand Waddenzeewater ooit; zorgen over sterfte bij oververhitte kokkels

In de afgelopen zes zomers, zaten er maar liefst vijf met veel sterfte onder de kokkels in de Waddenzee. Die sterfte trad steeds enkele weken op nadat er bovengemiddeld hoge watertemperaturen werden geregistreerd. “Ik houd dan ook mijn hart vast voor de schelpdieren, na de recordtemperaturen van halverwege juni”, zegt Katja Philippart, schelpdieronderzoeker aan het NIOZ en hoogleraar 'Productiviteit van mariene kustecosystemen' aan de Utrecht Universiteit.

Record

Het NIOZ meet al sinds 1861 de temperatuur van het waddenwater. Sinds 2001 gebeurt dat zelfs om de tien minuten, waardoor een heel betrouwbaar daggemiddelde kan worden bepaald, ongeacht hoog- of laagwater. Nadat dit jaar een relatief warme winter en een aanvankelijk fris voorjaar kende, schoot de watertemperatuur in de Waddenzee halverwege juni ineens omhoog. Uiteindelijk werd juni de warmste Waddenzeewatermaand ooit gemeten in ruim 160 jaar. En er was ook een recordtemperatuur voor de week van 19 juni: meer dan 21 graden!

In de jaren met verhoogde sterfte van kokkels lagen de zomerse temperaturen van het waddenwater bij de steiger van het NIOZ ruim boven het langjarige gemiddelde. Ook dit jaar (de rode lijn) laat nu hoge gemiddelden zien. In juni 2023 was het water gemiddeld 18,501 graden Celsius. (Bron: Sonja van Leeuwen, NIOZ)

Dramatisch beeld

Tussen 2018 en 2023 was alleen 2020 een gemiddeld jaar voor de kokkels. Alle andere zomers trad met name in de tweede helft van augustus veel sterfte op. “Dat ziet er vrij dramatisch uit”, vertelt ‘handkokkelaar’ André Seinen van het bedrijf Meromar uit Harlingen. “Kokkels die sterven kruipen uit de bodem naar de oppervlakte. Vervolgens zie je de inhoud van de schelpen ook dood ronddrijven, want anders dan bijvoorbeeld een mosseltje, laat een kokkel los van zijn schelp wanneer die sterft. Alles wat overblijft zijn lege schelpen op de wadplaten.”

Uitgeputte reserves

Zhengquan Zhou, promovendus aan het NIOZ en de Universiteit Utrecht, publiceerde onlangs de resultaten van experimenten met kokkels die hij in gevangenschap aan hoge temperaturen blootstelde. Daaruit bleek dat de schelpdieren pas vanaf vier weken na een experimentele verhoging van de temperatuur verhoogde sterfte lieten zien. Net als Philippart kan ook kokkelvisser Seinen die resultaten wel begrijpen. “Een koudbloedig dier als de kokkel heeft bij hogere temperaturen meer voedsel nodig. De eerste weken kan zo’n dier misschien nog wel op de reserves teren, maar na verloop van tijd zijn die reserves op en sterft de kokkel.”

Minder spuien

Philippart benadrukt dat temperatuur waarschijnlijk niet het hele verhaal is. “In warme en droge zomers gebeurt er ook van alles met de aanvoer van zoetwater vanaf het IJsselmeer. De vele algen in dat water zijn ook voedsel voor schelpdieren. Als er door droogte dus minder water wordt gespuid naar de Waddenzee, is dat een extra probleem voor schelpdieren als de kokkel, boven op de stress die ze door de hitte te verduren krijgen. En bij oostenwind staan de wadplaten ook nog eens langer droog, waardoor de kokkels minder tijd hebben om te eten.”

Op scherp

Zowel Seinen als Philippart houden de situatie van de kokkels de komende weken nauwlettend in de gaten, na de record hoge temperaturen van juni. “Sowieso staan alle professionals op scherp door de hoge temperaturen die nu over de hele wereld worden gemeten in de zeeën en oceanen”, zegt Philippart. “We zien op dit moment de concrete gevolgen van het veranderende klimaat zich voor onze ogen afspelen.”