Hiervoor maken ze gebruik van de triple-D bodemschaaf. Hoewel de triple-D vooral ontworpen is om wormen, schelpdieren en ander bodemleven te bemonsteren, wordt vis ook in lage aantallen bijgevangen. Denk daarbij aan zandspiering, grondels, maar ook kleinere platvissen zoals schol, tong en schar. Al deze vissen vormen het dieet van de zeezoogdieren in onze wateren, zoals grijze en gewone zeehonden, maar ook bruinvissen die zich in onze kustzone bevinden.
De ‘hanenpoot’, een hotspot?
Ten noorden van Texel en Vlieland, ongeveer 15 km uit de kust, liggen een aantal ondiepe ruggen. Deze onderwaterstructuren tezamen hebben wel wat weg van een hanenpoot. Wat dit gebied zo bijzonder maakt, is dat het intensief gebruikt wordt door zeehonden, en met name veel grijze zeehonden zoeken hier naar hun voedsel. Omdat deze ruggen gekenmerkt worden door heel grof sediment, was het vermoeden al dat hier veel zandspiering zou zitten. Om die reden gingen onderzoekers in het najaar van 2019 ‘op pad’ om het gebied te bemonsteren. En inderdaad, zandspiering was volop aanwezig. De totale doorgerekende biomassa aan vis was ongeveer 300kg per hectare, veel meer dan werd gevonden in andere surveys in de Waddenzee en kustzone. De grote vraag is nu of dit gebied echt een hotspot is, of worden dergelijke hoge dichtheden ook elders aangetroffen? Om die reden zal nu een veel groter gebied bemonsterd worden. Het unieke van deze survey is ook dat we wellicht een beter beeld krijgen van waar de vis zich bevindt in de wintermaanden.
Brandende kaarsjes
In het voorjaar en de zomer groeit en bloeit de Noordzee. De combinatie van hogere temperatuur en zonlicht zorgt dat de planktonproductie wordt aangewakkerd en alle dieren hogerop in de keten maken hier gretig gebruik van. Echter, gedurende de daaropvolgende wintermaanden is de productiviteit een stuk lager en dit is één van de reden dat zandspiering zich in de winter ingraaft in het sediment. Ze doen als het ware een soort van winterslaap. Door de lagere temperaturen staat hun stofwisseling op een laag pitje, echter deze staat niet helemaal stil. Zandspieringen zijn dus eigenlijk kaarsjes die langzaam opbranden. Die individuen die een goede conditie hebben aan het begin van de winter redden het waarschijnlijk wel, maar de magere dieren hebben het een stuk zwaarder. Eén van de onderzoeksdoelen is dan ook om deze achteruitgang in conditie te meten. Door nu de conditie (de calorische waarde) te meten, maar ook aankomend voorjaar kunnen onderzoekers bepalen hoeveel zandspiering de winter heeft overleefd en in welke mate hun conditie erop achteruit is gegaan. Daarmee weten we ook meteen of de zeezoogdieren een vette hap of magere kost voor de kiezen hebben.
Maandag 7 december
(trek 1-6)
's Morgens op de Pelagia gestapt met regen & wind maar de vooruitzichten zijn juist rustig weer. Na een vriendelijke begroeting door de bemanning vertrekken en meteen aan het werk. De eerste trekken worden ten zuiden van de Razende Bol genomen. Aan boord door corona een klein team van 6 mensen voor de analyses, vorige keer waren we met z’n twaalven. Hard aanpoten dus!
We vangen vooral veel dikkopjes, maar qua gewicht wint de schar, zandspiering is in gewicht ~10% van de vangst.
Monday December 7th
We boarded Pelagia with rain and wind, but the weather forecast is good and coming days will be calm. After a friendly meet-up with the crew and the familiarization on safety measures on board we depart at 11:00. After lunch we start, just south of the Razende Bol. We are with only six while last year we had double the number of participants due to the corona restrictions. Though working as we are as ambitious as ever.
We catch a lot small blennies. In terms of weight, dab is most important. Sandeel is about 10% of the catch weight.
Dinsdag 8 December
(Trek 7-17)
Suzannes verjaardag, hiep hiep hoera! Cadeautjes bij het ontbijt maar dan snel beginnen want de eerste trek komt binnen. Deze zat vol met zand, wat het uitzoeken, zelfs na het spoelen niet makkelijk maakt. Ondertussen stapelen de kuipen met de nieuwe vangsten zich op het dek.
Gelukkig is het rustig, droog weer en komt 't zonnetje er zelfs bij. Ondanks de drukte toch heerlijke taart bij de koffie. We zijn een topteam: aan het einde van de dag toch 10 trekken afgewerkt. De meeste hiervan waren in het gebied dat we in 2019 hadden bezocht omdat daar de zeehonden heen gingen.
Tuesday December 8th
Suzanne's birthday! Presents at breakfast. Then a quick start, as the first haul comes on deck. It is full of sand and, even after rinsing, this slows us down considerably as it hampers the sorting. In the mean time catches start to pile up on deck. Luckily the weather is nice. Even some sunshine.
We do make time for Coffee with Cake and celebrate the birthday.
The small and dedicated team works hard. At the end of the day we managed to process 10 catches. Most of them came from the same area where we sampled in October 1019.
Woensdag 9 December 2020
Vandaag weer in het 'zeehonden gebied'gemonsterd. Door het oude schelpengruis hebben veel van de monsters een roodbruine kleur. Heerlijke cake bij de koffie. Opvallende soort vandaag was o.a. de cirkelronde krab (foto). Indrukwekkend was ook dat in de meeste vangsten de enorme hoeveelheden grondels zaten; relatief kleine gladde visjes, gemiddeld nog geen 5 cm lang met een kikkerachtig kop. Record was vandaag een vangst met meer dan 600 van die visjes. Helaas maakten we een verkeerde inschatting m.b.t. het verwerken van deze vangst waardoor we tot 23:00 bezig waren met het zoeken naar voornamelijk deze grondels.
(8 vangsten vandaag, de teller staat nu op monsterpunt 28, een aantal van de monsterplekken bestaat ook uit andere monsters dan die van de schaaf).
Donderdag 10 December 2020
Vandaag oost en west van het gat tussen Vlieland en Terschelling bemonsterd. De relatieve verse dode schelpen geven de vangsten nu een grijze kleur. De vangsten waren (gelukkig) wat kleiner zodat we het hoge werktempo van de mannen op het werkdek, die de schaaf bedienen, konden bijhouden. Na een heerlijke lunch met Indische bami weer aan het werk. De spreekwoordelijke kink in de kabel (foto) werd ineens heel letterlijk maar deze werd vakkundig door de bemanning gerepareerd, zo snel dat we niet op nieuwe monsters moesten wachten. Een van de monsterpunten bracht verdacht weinig op. Een grote kluit veen op de schaaf deed vermoeden dat we precies op een veenplaat zaten. Wel enorm interessant om te zien. Deze kluit veen zat helemaal vol met mooie anemonen, gewimperde zwemkrabben en zelfs grote boormosselen. Deze laatste had zelfs onze expeditieleider nog nooit levend in actie gezien. Voor ons laatste monsterpunt weer terug naar de zeehondenplek.
(Vandaag hebben we 9 succesvolle vangsten bemachtigd, en zijn we aanbeland bij monsterpunt 44).
Vrijdag 11 december 2020
Heerlijk! Het team maakt er werk van elke avond, zelfs na een lange dag (we maken dagen van meer dan 12 uur), de werkruimte helemaal op te ruimen. Geen sterke oude vislucht en plakkerige bakjes, maar meteen fris aan de slag. Bij de eerste vangst een bijzondere vis : de tongschar (foto) – Dit is een vis die je niet vaak in de viswinkel ziet. Het viel op door de langgerekte vorm en de uitzonderlijk kleine mond.
De afstand tussen de stations is vrij groot en de vangsten zijn relatief klein en schoon zodat we het het tempo, waarmee de mensen van het schip de vangsten binnenhalen, redelijk bij houden. Uit elke vangst wordt nauwkeurig alle dieren gehaald: vissen, slakken, wormen, zeesterren, garnalen etc. Soms zit er dus een leuke bijzonderheid tussen. Ze worden allemaal geteld gewogen en gemeten. Dat laatste valt lang niet altijd mee. Het filmpje hieronder laat zien hoe bijvoorbeeld de Nephtys kan kronkelen, zo ook als je probeert 'm bij een meetlat te houden. We vangen ook kleine heremietkreeftjes. Leuk om naar te kijken.
We krijgen tussen de middag altijd een warme lunch. Vrijdag, dus vis, deze keer. Het toetje was vooral lekker: een romige crème met amandelen en abrikozen. Top kok!
Het lukt ondanks de wat sterkere wind om de hele raai boven de noordpunt van Vlieland te doen.
(Monsterpunt 45-55 - 8 trekken)
Zaterdag 12 december 2020
We beginnen vandaag voor de kust van De Koog bij Texel. Het is mistig en Texel is niet te zien, we zitten in ons eigen bubbel. Bij het schoonmaak tussen de monsterpunten worden de restanten van de vangst (schelpenresten, stenen ed) altijd overboord gegooid. Dit wordt vaak met een enthousiaste zwaai gedaan, waarbij je ervoor zorgt dat het meeste niet weer aan boord waait. Vandaag werd helaas ook de metselkuip gelanceerd. Als een drijvend badkuip verdween hij achter het schip. Hopelijk vinden de texelaars straks de kuip op het strand terug. Vrij snel krijgen we te maken met een zeer kleiig monster: 4 kuipen vol en daarna een vangst met grote keien: weer 4 kuipen. We zitten vast op “de Texelse stenen”. In beide gevallen is het zoeken van de dieren vrij moeizaam. Wat verder uit de kust zijn de vangsten vol Electra pilosa- kolonievormende eencelligen die structuren als mos in het bos vormen- bij het uitzoeken noemen we het zuurkool (zie foto hieronder). We hebben de indruk dat de massaliteit vooral de laatste jaren dit toeneemt.
’s Avonds toch even tijd voor ontspanning: alsof we nog niet genoeg hadden van wormen zoeken worden er verschillende rondes “Regenwormen” gespeeld. Net als bij het uitzoeken van de monsters: hoe meer wormen hoe beter.
(Monsterpunt 56-64 - 9 trekken)
Zondag 13 december 2020
Voor de Noord Hollandse kust veel dode amerikaanse mesheften. Van die langerekte schelpen die ook massaal op het strand kunnen aanspoelen. De grootste aantallen vinden we vlak voor het strand. De monsters zijn grijs-zwart van kleur. Het hoge gehalte organische stof in de bodem zorgt dat er in de bodem sprake is van zuurstofloosheid. Er zit een zwakke prutlucht aan de monsters. De monsters zijn wel overzichtelijk. Niet heel veel verschillende soorten.
Vanaf dag 1 wordt bij elke raai ook watermonsters geputst, dit om te kijken of in het water het DNA van de soorten die we in de vangst en de Waddenzee vinden, ook in het water te traceren is. Daarnaast is het doel om van de soorten waarvan we nog geen DNA-data hebben, deze aan te vullen in de DNA-bank van het NIOZ. Deze zogenaamde e-DNA techniek vereist dat het water gefilterd wordt zodat we later uit wat er overblijft op het filtertje, kunnen analyseren. In een hoekje van het lab is dus ook een heuse DNA lab opgezet
Het is zondag. Dus bij de koffie wat extra's. Bananenbrood, mmjummy. Even echt pauze en 20 minuten met zijn allen in de messroom in de warmte koffie gedronken. Meestal geven we ons zelf de tijd niet en besparen we ons de moeite om de doorwerkpakken uit en aan te trekken. In tussen staan er mega vangsten op dek. Een voorbij vliegende steenloper heeft het ook ontdekt. Scharrelt over het dek en de vangsten en probeert een deel van de vangst op zijn eigen manier te verwerken.
Sommige punten van de raai zijn erg dichtbij de kust. De zondagse wandelaars langs de kust van Petten keken enigszins bezorgd toen het schip bij het nemen van een monster recht op het strand afvoer en op hen leek af te stevenen.
Dave is een van de hoofdcylinders van de schaaf aan het vervangen. Er is luchtdruk verlies door langs een zuiger waardoor de schaaf meer moeite heeft het "mes" de bodem in te drukken.
(Monsterpunt 65-76 10 trekken)
Maandag 14 december 2020
Het is gelukt! Op één station na zijn alle 71 punten die we gepland hadden bemonsterd (een aantal vielen al in de planning weg omdat de bodem niet geschikt was of omdat er een kabel of leiding lag). Laverend tussen de windparken en de noord-Hollandse kust hebben we vandaag de laatste 10 monsters genomen en verwerkt. In de kolom rechtsboven zie je een kaartje van de monsterpunten van deze expeditie.
Het begon vrij rustig, met relatief kleine vangsten die het inmiddels goed geoliede team met enig gemak kon verwerken. Het venijn zat ’m in de staart: aan het einde van de dag een aantal vangsten waarin er zoveel kleine schelpjes zaten, dat we er uren over deden om de andere soorten eruit te sorteren. Ondertussen ligt de enorme bult stevige strandschelpen (Spisula solida) (> 3kg) op het dek te verwateren die we gisteren uit een vangst op aanvraag van een van bemanningsleden niet overboord hadden gegooid.
In de 70 vangsten hebben we ten minste 30 verschillende soorten vis verzameld en wellicht 3 of 4 keer zoveel andere soorten; krabben, schelpen, garnalen, wormen, zeesterren etc. Op elk punt in een andere combinatie, maar gelijke diepte zones toch vergelijkbaar. Dit is voor een deel afhankelijk van de bodemsoort. Aan de schaaf, het apparaat waarmee de monsters genomen zijn, zit een happertje waarmee elke keer ook een monster van de bodem genomen wordt. Zo kunnen we in de komende jaren zien hoe de soorten relateren aan de verschillende bodemstructuren. Hopelijk komen we daarmee dichterbij een beeld van waarom de zeehonden en andere predatoren bepaalde gebieden bezoeken en hoe de verschillende soorten zandspiering (wij vonden er 4 verschillende soorten!) hierin een rol spelen.
Morgen, dinsdag 15 december, alles schoonmaken en afscheid nemen. Uit de Pelagia-bubbel op naar de kerst periode in een veel kleiner gezelschap. Of zullen we nog een weekje in onze eigen Corona vrije bubbel doorgaan?
Voor nu de complimenten aan het hele team: het was beregezellig en we hebben dankzij de inzet van iedereen alles kunnen doen!
Als avondeten: een heerlijke Carpaccio, en dan..Spisula à la Hasan, een echte aanrader.
Rob Witbaard
Loran Kleine Schaars
Evaline van Weerlee
